O różnych odcieniach tragicznej „Akcji Wisła" opowiadano 4 listopada w Warszawie na konferencji naukowej zorganizowanej przez Stowarzyszenie Bractwo Prawosławne św. św. Cyryla i Metodego (koło terenowe w Warszawie), Wydział Teologiczny Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT) i Centrum Kultury Prawosławnej w Warszawie (CKP).
Konferencję rozpoczęła panichida sprawowana w kaplicy CKP w Warszawie, podczas której wspominano ofiary akcji - dzieci, młodzież, dorosłych, duchownych, którzy z dnia na dzień musieli zostawić swoje rodzinne miejscowości, „małe ojczyzny" i udać się na nieznane ziemie.
Konferencję naukową, którą honorowym patronatem objęli Jego Eminencja Metropolita Warszawski i całej Polski ks. prof. zw. dr hab. Sawa (Hrycuniak) i Jego Magnificencja Rektor CHAT ks. prof. zw. dr hab. Bogusław Milerski, otworzył Przewodniczący Zarządu Głównego Bazyli Piwnik. W swoim wystąpieniu nawiązał on zarówno do wydarzeń sprzed 70 lat, gdy „ludzie, którzy od wieków byli u siebie, stali się ofiarami czystki etnicznej i wyznaniowej. Zostali siłą wysiedleni, wyrwani z korzeniami z gleby zroszonej potem i krwią przodków", jak i do współczesnych ruchów migracyjnych. Bractwo może być pomocne w zapewnieniu nowym przesiedleńcom czy emigrantom zarobkowym opieki duchowej w klimacie poszanowania i zrozumienia.
Metropolita Sawa zwrócił się do zebranych podkreślając, że on sam jest ofiarą „Akcji Wisła" i dlatego wydarzenia te są mu wyjątkowo bliskie. Nie mówimy o tej tragedii po to, żeby oczekiwać zadośćuczynienia albo wywoływać negatywne uczucia, ale po to, żeby pamiętać – podkreślił hierarcha.
O tym, że akcje przesiedleńcze dotknęły także innych wyznań opowiedział rektor ChAT - ks. prof. Bogusław Milerski. Zaznaczył, że jego luterańską rodzinę także wysiedlono. Prawosławni, którzy zostali przesiedleni, często remontowali świątynie protestanckie i dzięki temu nie zniknęły one z krajobrazu i nadal służą wychwalaniu Boga.
W pierwszej sesji, którą poprowadził o. dr Andrzej Baczyński, jako pierwszy, z referatem dotyczącym sytuacji Kościoła Prawosławnego w Polsce w pierwszych latach po wyzwoleniu, wystąpił o. dr Adam Misijuk. W swoim wystąpieniu opisał, w jakiej sytuacji znaleźli się prawosławni po zakończeniu I wojny światowej i jakie konsekwencje dla Cerkwi w Polsce miały ruchy migracyjne i przesiedleńcze. O akcji wysiedleńczej za wschodnią granicę Polski, która poprzedziła „Akcję Wisła" mówił o. dr Doroteusz Sawicki. W prezentacji multimedialnej zaprezentował graficznie ruchy przesiedleńcze po II wojnie światowej i zdjęcia obrazujące tragizm tamtych lat.
W drugiej sesji, prowadzonej przez o. dr. Doroteusza Sawickiego, z referatem „Akcja Wisła 1947 – geneza, przebieg, zakres, skutki", wystąpił dr Grzegorz Kuprianowicz. W swoim wystąpieniu podkreślił on niezasadność akcji - plany akcji pojawiły się wcześniej niż podana przez władze bezpośrednia przyczyna jej przeprowadzenia; tragizm ofiar - mieli do 5 godzin na spakowanie dobytku, wiosną albo wczesnym latem, gdy czekali na zbiory plonów; niehumanitarne warunki jej przeprowadzenia - wielodniowe pobyty w punktach zbornych, transport w wagonach towarowych, często z inwentarzem oraz dramat przesiedlenia - w docelowych miejscach czekały na nich zrujnowane domy, najgorsze ziemie, często członkowie tej samej rodziny i sąsiedzi z jednej wioski byli oddaleni od siebie o wiele kilometrów, nie było cerkwi, duchownych.
O tym, co działo się po przesiedleniu opowiadał o. Anatol Szydłowski, który w latach sześćdziesiątych opiekował się parafiami na Warmii i Mazurach. Ojciec Anatol podkreślał, że ówczesne władze niechętnie zezwalały na tworzenie parafii, często przydzielając zrujnowane budynki i świątynie protestanckie. Mimo tego prawosławni przesiedleńcy, pokonując wiele kilometrów, starali się przybyć w niedzielę na Liturgię, ofiarnie wspomagali tworzenie parafii - na własny koszt budując i remontując przekazane im obiekty.
Konferencję podsumował referat dr. hab. Stefana Dudry „Organizacja życia kościelnego i narodowościowego przesiedleńców na Ziemiach Odzyskanych". Autor skupił się na okolicznościach i czasie tworzenia parafii na zachodzie i północy Polski po II wojnie światowej. Podkreślił, że duchowni organizując życie parafialne wielokrotnie wykorzystywali domy swoich wiernych oraz starali się jak najszybciej dotrzeć do wszystkich przesiedlonych. Z uwagi na działania władz było to bardzo utrudnione. Po nabożeństwach często zawiązywały się rozmowy o powrocie w rodzinne strony, o kulturze i języku. Dzięki parafiom przetrwała także tożsamość narodowa i językowa przesiedleńców.
Konferencja „70-ta rocznica „Akcji Wisła” – geneza, przebieg, konsekwencje" była dobrą klamrą zamykającą ogólnopolskie obchody rocznicy tego tragicznego wydarzenia. Należy podkreślić, że oprócz naukowych referatów, licznie zgromadzeni słuchacze mogli zapoznać się z wystawą fotograficzną „Utracone dziedzictwo", prezentującą zdjęcia cerkwi łemkowskich. Niech podsumowaniem konferencji będą słowa Przewodniczącego Bractwa św. św. Cyryla i Metodego, Bazylego Piwnika: „Pamiętając o tragicznych konsekwencjach akcji przesiedleńczych, powinniśmy myśleć długodystansowo, mając na uwadze dobro kolejnych pokoleń, które również będą miały potrzebę rozumienia swojego pochodzenia i kultywowania samoświadomości".
Po konferencji wszyscy obecni zostali zaproszeni na obiad.
o. diakon. P. Makal, foto: A. Pawlak
